مقایسه نهاد وقف و امور خیریه در ایران و انگلستان

مقایسه نهاد وقف و امور خیریه در ایران و انگلستان

اگر به مسائلی همچون سیاست های نهاد وقف و امور خیریه ایران و یا انگلستان علاقه مند هستید، اگر دانشجوی حقوق خارجی هستید که خواهان افزایش آگاهی است و یا تمایل دارید اطلاعات عمومی خود را در زمینه مقایسه نهاد وقف و امور خیریه در ایران و انگلستان افزایش دهید، باید گفت این مطلب مناسب شما است.
 

سیاست های امور خیریه ایران

کشور ایران از دیرباز به دلیل مسائل قومی، ملیتی و مذهبی جزو یکی از معروف ترین کشورها در زمینه وقف و کمک رسانی به اجتماع شناخته شده است. دین مبین اسلام مردم را به مساعدت و یاری به یکدیگر توصیه می کند تا بدین صورت هرکس بتواند متناسب با بودجه و وضعیت اقتصادی خود به مردم کمک کند. عمل انفاق، وقف، صدقه، خیریه و ... جزو اعمال پسندیده در دین اسلام هستند؛ اسلام همواره مسلمانان را به انجام این عمل پسندیده توصیه کرده است.

کلمه وقف در نهادهای حقوقی ایران به عمل خیری که شامل واگذاری مکان /وسیله و یا شیء مشخص در ابعاد تعیین شده به نهادهای دولتی و غیرانتقاعی است، اشاره دارد. جمع واژه وقف، اوقاف و فردی که  مسئولیت نظارت و مدیریت مال وقف شده را برعهده دارد متولی وقف، و اموال وقف شده را موقوفه می گویند. معمولا عمل وقف با نیت خیرخواهانه به منظور کمک و مساعدت به اجتماع (گروه گسترده ای از مردم) انجام می گیرد.

طبق حقوق اسلامی واژه وقف به معنای آن است که متولی وقف از اموال یا ملک معین شده در مدت زمان مشخصی برای هدفی خاص بهره ببرد. به عبارت واضح تر طبق اصل 55 قانون مدنی، وقف به معنای حبس عین مال و تسبیل منافع آن است. از جمله ارکان اصلی برای انجام وقف می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• واقف: واقف یا وفق دهنده حق هیچگونه تصرف و دخالتی را در مال وقفی پس از عقد قرارداد ندارد.
• متولی وقف: می تواند در مدت زمان معین در قبال مدیریت و اداره مال یا ملک وقفی از اجرت برخوردار شود، اما او حق هیچگونه فروش یا اجاره ای از مال وقفی ندارد.

هدف از عقد قرارداد وقف، استفاده گروه عمده ای از مردم در مدتی معین از اموال است. از جمله اموال وقفی می توان به مدارس، بیمارستان ها، دانشگاه ها، مراکز درمانی و غیره اشاره کرد.

سیاست امور وقف و خیریه در انگلستان

همانطور که در پاراگراف فوق به تعریف کلمه وقف پرداختیم باید گفت معادل آن در کشور انگلیس واژه «تراست» است. البته، کلمه تراست بیش از وقف در امور اجتماعی و روابط اجتماعی تاثیرگذار است، به گونه ای که تراست به مصادیق پررنگ تری همچون تقسیم ماترکه، تصفیه اموال تجار ورشکته، هبه، وصیت و .... می پردازد، این تاثیرگذاری به حدی رسیده است که حقوقدانان از کلمه پرابهت تراست، به طور گسترده ای بهره می برند.

پروفسور کیتون می گوید: «تراست عبارت از رابطه ای است که مالک براساس آن مالکیت مال خود را (گاها علاوه بر خود) به اشخاص دیگر و یا به منظور دستیابی به اهداف معین دولتی به فرد دیگر انتقال می دهد. و بدین صورت منافع حاصل از اموال او به افراد ذی نفع تراست تعلق می گیرند.» (1)

طبق این تعریف می توان ویژگی های ذیل را برای تراست ذکر کرد:
 

• تراست رابطه ای حقوقی است.

 

• تراست دارای ویژگی های مالی است و صرفا متعلق به وظایف شخصی نیست.

 

• وظایف اداره اموال تراست به شخص مشخص شده منتقل می شود.

 

• این رابطه حقوقی با هدف خاصی به وجود می آید. (2)

علاوه بر تعریف ارائه شده فوق از تراست، بد نیست با اهداف و کارکردهای آن هم آشنایی داشته باشید. از جمله این اهداف می توان به موارد زیر اشاره کرد:
 

• می توان از تراست به منظور توانا ساختن افراد برای استفاده از حق مالکیت بهره برد. به عنوان مثال می توان مال یا زمینی را به واسطه تراست در اختیار کودکی زیر سن 18 سال قرار داد.

 

• از تراست می توان برای بهره مندی وارث از منافع مالی استفاده کرد.

 

• یکی از مهم ترین اهداف تراست که مورد بحث ما هم است، استفاده عموم افراد از آن است.

 

• از تراست می توان برای کاهش یا فرار از مسئولیت های متنوع مالیاتی استفاده کرد.

همانطور که با کارکردهای تراست آشنا شده اید می توانید به جایگاه مهم و کاربردی آن در حقوق انگلیس پی ببرید. از جمله ارکان تراست می توان به مالک اصلی و اشخاصی که به عنوان مالک ذی نفع که اصطلاحا به عنوان تراستی شناخته می شوند، و شامل یک فرد یا بیش از آن هستند، اشاره کرد. عدم وجود هرکدام از این ارکان (مالک اصلی، تراستی یا تراستی ها، اشخاص ذی نفع یا ذی نفعان)  باعث عدم ایجاد رابطه تراست در نظام حقوقی انگلستان می شود.

تراستی یا تراستی ها، اداره اموال و نظارت بر املاکی که به آن ها سپرده می شود را برعهده دارند. سمت تراستی به سه دسته قراردادی، قضایی و قانونی تقسیم بندی می شود. در ادامه به بررسی هرکدام از این طبقه بندی های تراستی می پردازیم:
 

• شخص تراستی قراردادی

شخص یا اشخاصی که به واسطه قرارداد یا توافق نامه ای به سمت مالکیت اموال گذاشته می شوند.
 

• تراستی قضایی

هرگاه بنا به دلایل مختلفی همچون ورشکستگی، فوت، فراموشی و عدم کارکرد درست حافظه و... فرد نتواند کنترل اموال خود را برعهده داشته باشد، در دادگاه به واسطه مدارک ارائه شده فرد تراستی معین می گردد.
 

• فرد تراستی قانونی

هرگاه فرد به صورت غیرقانونی یا از طریق اجبار، پرونده سازی و غیره به سمت تراستی منصوب شود، دادگاه قانونا می تواند فرد دیگری را جایگزین او کند و اصطلاحا فرد تراستی قبلی را از وظیفه خود عزل نماید. (3)

مقایسه نهاد وقف و امور خیریه در ایران و انگلستان

در ابتدای امر باید ذکر کرد، آشنایی با واژه تراست (شبیه ترین واژه به کلمه وقف) و مصادیق آن برای حقوقدانان مخصوصا حقوقدانان حوزه حقوق خارجی ضروری است. هنگامی که حقوقدانان ایرانی با این مصداق آشنایی پیدا کنند می توانند از آن در بهبود و یا رشد وضعیت حقوق داخلی کشور بهره ببرند.

به همین منظور در ادامه به مقایسه تفاوت‌ها و شباهت های تراست و وقف خواهیم پرداخت.  از جمله شباهت های تراست با وقف می توان موارد زیر را نام برد:


 

• تراست و وقف هر دو با اهداف خیرخواهانه همچون حل مشکلات اجتماعی و یا مشکلات مالی خانوادگی به وجود می آیند.

 

• متولی وقف و تراستی، هر دو از اجرت و نفع مالی برخوردار هستند.

 

• هر دو عمل وقف و تراست عملیات های حقوقی و قراردادی هستند که معمولا در آن‌ها مواردی همچون نحوه مدیریت، میزان اجرت و یا نفع مالی و غیره ذکر می شوند.

از جمله تفاوت های واضح در نهاد وقف و امور خیریه در ایران و انگلستان می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
 

• همانطور که بالاتر ذکر شد، تراست برای فرارهای مالیاتی و یا کاهش آن ‌ها مورد استفاده قرار می گیرد، به همین علت نمی توان تراست را به صورت صددرصدی در مقایسه با وقف خیرخواهانه دانست. (4)

 

• تراست مانند وقف به دو دسته عام و خاص تقسیم می شود، اما بین آن ها تفاوت هایی وجود دارد؛ به عنوان مثال تراست عام به زمانی که فرد به دلیل مشکلات مالی یا فقر، اموال خود را به دیگری منتقل می کند، گفته می شود.

 

• تراست خاص بر موقتی بودن اصرار دارد، در حالی که تراست عام می تواند به صورت موقت باشد.

 

• افراد تراستی در مقایسه با افرادی که زمین به آن ها وقف می شود، از حق و حقوق بیشتری برخوردار هستند، این در صورتی است که افراد تراستی می توانند اختیاراتی بیش از یک منتفع صرف داشته باشند.

 

• در وقف عام و خاص اگر صرف ملک در جهتی که مالک مشخص کرده است، انجام نگیرد تمامی منافع مالی به نفع عموم مورد استفاده قرار می گیرد، این در حالی است که فقط در تراست عام در صورت تعذر اموال تراست به هدفی نزدیک به هدف مدنظر مالک اختصاص داده می شود. البته در تراست خاص املاک به عنوان تراست منتج به مالک جدید می رسد، یعنی مالک جدید ذی نفع تر خواهد بود.

 

• وقف عقدی تشریفاتی است، اما تراست تشریفاتی نیست و فقط تسلیم مال مورد تراست را در برمی گیرد.

 

• وقف عملی دو طرفه است و برای انجام آن اراده دو طرف لازم است، اما در تراست فقط اراده مالک کافی است.

 

• در وقف وجود موقوف علیه و موقوف علیهم ضروری است و در صورت عدم وجود دیگری، این قرارداد عقد نمی شود، اما در تراست اینگونه نیست و وجود مالک کافیست و در صورت عدم تعیین شخص تراستی، مالک نفع بیشتری می برد.

 

• وقف نفس باطل است، اما در تراست مالک ذی نفع است.

 

• تراستی (فرد معین شده) از حقوق، اختیارات و تکالیف متفاوتی در مقایسه با متولی وقف برخوردار است. یکی از تفاوت های اصلی تراستی و متولی وقف، حق انتقال اموال در تراست است.

 

• در تراست امکان تبدیل مال تراست راحت است، این در حالی است که انتقال مال در وقف جنبه استثنایی دارد.

 

• متولی وقف در قبال وظایفی که در قبال اموال وقفی انجام می دهد، مستحق اجرت است، اما معمولا در تراست اصل در عدم تعلق اجرت به تراستی است. اگر تراستی مستحق اجرت باشد در قرارداد میزان آن ذکر می شود.

 

• همانطور که بالاتر گفتیم تراستی ها به سه دسته تقسیم می شوند، بر همین اساس دادگاه می تواند فرد تراستی جدید تعیین کند و یا فرد تراستی به خودی خود می تواند استعفا دهد، این در حالی است که متولی وقف حق هیچگونه استعفایی ندارد.

 

نتیجه گیری و جمع بندی

در آخر، شما در این مقاله با مفاهیمی همچون نهاد وقف و امور خیریه ایران و نهاد وقف و امور خیریه انگلیس بیش از قبل آشنایی پیدا کرده اید، و در ادامه به مقایسه نهاد وقف و امور خیریه در ایران و انگلستان پرداختیم تا از طریق مقایسه شباهت ها و تفاوت های دو نهاد تراست و وقف در دو کشور انگلستان و ایران، شما با شرایط بیشتری درباره هر کدام از این دو آشنایی پیدا کنید.

شما با اطلاعات فوق می توانید به ایده های جدید و قابل اجرا در کشور دست پیدا کنید و همچنین اطلاعات خود را درباره قوانین جذاب بین المللی افزایش دهید. (2) و (5)

پی نوشتها

1. رنه داوید. نظام‌های بزرگ حقوقی معاصر
2. عباس مرادی، ماهیت و آثار عقد و ودیعه در حقوق ایران و مقایسه آن با تراست، پایان نامه کارشناسی ارشد
3. R.H Mandsley and E.H Burn, trust and trustees
4. C.F Padfild, law made simple
5. D.J Hoyton, the law of trusts, sweet and max we